از زمان تولد تا نوجوانی، نمو در قالب دو الگوی مختلف صورت می گیرد. الگوی نخست (از تولد تا یکسالگی) نموی با سرعت زیاد است، الگوی بعدی (از یکسالگی تا قبل از شروع بلوغ) که نمو ثابت تر است.
رشد جسمانی:
از زمان تولد تا نوجوانی، نمو در قالب دو الگوی مختلف صورت می گیرد. الگوی نخست (از تولد تا یکسالگی) نموی با سرعت زیاد است، الگوی بعدی (از یکسالگی تا قبل از شروع بلوغ) که نمو ثابت تر است.
همة بخشهای بدن با سرعت واحد رشد نمی کند. رشد از اصل مرکزی-محیطی نیز تبعیت می کند، یعنی پیشرفت از مرکز بدن به سمت خارج و انتهاست، به همین دلیل رشد عضلات بزرگ تنه، ساعد و ساق پا قبل از رشد عضلات کوچک دستها و انگشتان صورت می گیرد و کودکان قبل از آنکه بتوانند حرکات پیچیدة دست گرفتن را انجام دهند قادرند بدوند و بپرند. علاوه بر این رشد از اصل سری-پایی نیز تبعیت می کند یعنی ابتدا از ناحیة سر آغاز می شود، سپس به تنه و بالاخره به ساق پا کشیده می شود.
در اوایل کودکی، رشد بدن در مقایسه با میزان سریع دو سال اول کاهش می یابد. هر سال قد کودکان بطور متوسط 8-5 سانتی متر و وزن آنها تقریبا 5/2 کیلوگرم افزایش می یابد. هنگامی که چربی نوزادی بیشتر کاهش می یابد کودکان به تدریج لاغرتر می شوند بطوری که تناسب بدن آنها بیشتر شبیه بزرگسالی می شود. در نتیجه حالت بدن و تعادل بهتر می شود و این تغییرات به هماهنگی حرکتی کمک می کنند.
تفاوت های فردی گسترده ای در الگوهای رشد دیده می شود که به عواملی چون ارث، تغذیه و عادات غذایی و مراقبت های کلی بهداشتی وابسته است. در این بیان کودکانی که رشد فیزیکی کندتری دارند، از محرومیت های اجتماعی رنج می برند زیرا اغلب جزء آخرین نفراتی هستند که برای عضویت در بازی ها انتخاب می شوند و به دلیل این تفاوت احساس تنهایی و اندوه می کنند.
مهارت های حرکتی ظریف مهارت های حرکتی درشت
2 تا 3 سالگی
* پوشیدن لباس های ساده و درآوردن آن
* بالا و پایین کشیدن زیپ
* استفاده از قاشق به درستی
* خودش خط می کشد
*8-6 بلوک را روی هم می چیند
* لیوان را با یک دست نگه می دارد
* صفحات کتاب را دانه دانه ورق می زند
* راه رفتن به صورت موزون تر
* راه رفتن با عجله به پریدن، لی لی، پرتاب کردن و گرفتن با قسمت بالاتنه تغییر می کند
* 5/30 سانتی متر می پرد
* بدون حرکت دادن بدن با دستش توپ را می اندازد
* با پایش توپ بزرگی را به جلو می راند
3 تا 4 سالگی
*دکمه های بزرگ را می بندد و باز می کند
* بدون کمک برای خودش غذا می کشد
* از قیچی استفاده می کند
* خطوط عمودی(مستقیم) و دایره را کپی می کند
* اولین تصویر را از انسان می کشد
* از پارچ آب می ریزد
* رنگ می مالد و نقاشی می کند
*از پله ها بدون کمک و با گام های متناوب بالا می رود، پاها را یک در میان قرار می دهد و از پله ها پایین می رود
* جست و خیز و لی لی می کند
* سه چرخه را رکاب می زند و هدایت می کند
* هنوز توپ را با کمک قفسه سینه می گیرد
* به طول 60-5/37 سانتی متر می پرد
* روی یک پا به مدت یک ثانیه تعادلش را حفظ می کند
4 تا 5 سالگی
*از چنگال به روش درستی استفاده می کند
* از روی یک خط قیچی می کند
* مثلث و برخی حروف را کپی می کند
* اشکال ساده را رسم می کند
* آدمک سه قسمتی می کشد
* می تواند شخصا لباس بپوشد
* حروف را ناشیانه می نویسد
* می تواند آرام یا سریع بدود
* با یک پا جست و خیز می کند
* توپ را با دستها می گیرد
* سه چرخه را سریع می راند و به آرامی هدایت می کند
* به طول 80-60 سانتی متر می پرد
* تا 6 بار روی یک پا لی لی می کند
* می تواند توپ را در حال جهش بگیرد
5 تا 6 سالگی
*می تواند از چاقو برای بریدن غذای نرم استفاده کند
* می تواند بند کفش را ببندد
* تصویر انسان با شش قسمت را نقاشی می کند
* برخی اعداد وکلمات ساده را کپی می کند
* چهارگوش را کپی می کند
* مهره ها را به نخ می کشد
* می تواند دکمه های لباس را ببندد
* می تواند زیپ را بالا و پایین بکشد
* سرعت دویدن را افزایش می دهد
* آرام تر جست و خیز می کند، به جهیدن واقعی می پردازد
* الگوهای پرتاب کردن و گرفتن پخته تری را نشان می دهد
* دوچرخه را با چرخهای آموزشی می راند
* به طول 90-70 سانتی متر می پرد
* تا مسافت حدود 5 متر روی یک پا لی لی می کند
* می تواند توپ کوچکی را فقط با دستهایش بگیرد
* از پلکان طولانی با گامهای متناوب پایین می آید
* به ارتفاع 30 سانتی متر می پرد
* در بازی ها به خوبی حرکت می کند، برمی گردد و متوقف می شود
* می تواند روی چوب راه برود
مهارت های حرکتی ظریف متضمن هماهنگی زیاد عضلات کوچک و هماهنگی چشمی-دستی است. با تسلط بر عضلات کوچک، کودکان به احساس کفایت و استقلال می رسند چون می توانند کارهای بسیاری مانند غذا خوردن یا لباس پوشیدن را انجام دهند.
در سنی که کودکان به رویدادهای مهم حرکتی دست می یابند، تفاوتهای فردی زیادی وجود دارد. کودک قدبلند و عضلانی از کودکی که کوتاه قد و فربه است سریعتر حرکت می کند و برخی مهارتها را زودتر فرا می گیرد.
متأسفانه والدین و معلمان کودکانی را که مهارت حرکتی بهتری دارند بیشتر ترغیب می کنند.
تفاوتهای جنسیتی در مهارت های حرکتی در اوایل کودکی آشکار هستند. پسرها در مهارت¬های فیزیکی که نیازمند نیرو و قدرت و عملکرد حرکات درشت هستند نظیر فوتبال از دخترها جلو هستند برای مثال می توانند قدری دورتر بپرند، اندکی سریعتر بدوند و توپ را دورتر پرتاب کنند، و دخترها در مهارت¬های حرکتی ظریف که مستلزم انعطاف پذیری و چالاکی هستند نظیر ژیمناستیک و برخی مهارتها حرکتی درشت که به ترکیب تعادل خوب و حرکت پاها نیاز دارند نظیر لی لی و طناب بازی برتری دارند.
کودکان در پایان سالهای پیش دبستانی، به تدریج دندانهای اولیه یا شیری را از دست می دهند، لازم به ذکر است که مراقبت از دندانهای شیری ضروری است زیرا دندانهای خراب بچه می توانند بر سلامت دندانهای دائمی تأثیر بگذارند.
مهارت های زبان (که معمولا در نیمکره چپ قرار دارند) در اوایل کودکی با سرعت بیشتر نسبت به مهارتهای فضایی مانند نقاشی کردن، تشخیص شکلهای هندسی، آدرس دادن افزایش می یابد.
با روش های مختلفی می توان به کودک دارای لکنت زبان کمک کرد:
- آهسته و ساده صحبت کنید و این احساس را در انها القاء کنید که فرصت زیادی برای گفتگو در اختیار دارند.
- قبل از پاسخگویی به گفته های کودک و پس از آنکه به گفتار خود خاتمه دارد، اندکی تأمل کنید تا کودک به آرامش بیشتر و شتابزدگی کمتر دست یابد.
- استرس را به حداقل برسانید چون باعث شکوفایی لکنت زبان می شود.
- اگر مشکلات ادامه پیدا کرد، کودک را جهت دریافت کمک حرفه ای معرفی کنید. بهتر است قبل از آنکه کودک از گفتارش عصبانی شود مشکل او اصلاح گردد.
نقاشی کودکان معمولا طبق مراحل متوالی زیر پیشرفت می کند:
1- خط خطی کردن: در شروع، تصویر ذهنی به جای اینکه به علایمی روی صفحه منجر شود حرکات بدنی را شامل می شود.
2- اولین شکل های تصاویر ذهنی، در حدود 3 سالگی، خط خطی کردن های کودکان به تصاویر تبدیل می شوند. معمولا کودکان تصور می کنند با مداد شمعی شکل قابل تشخیصی کشیده اند و روی آن اسم می گذارند. رویداد مهم در نقاشی زمانی روی می دهد که کودکان از خطوط برای نشان دادن مرزهای اشیاء استفاده می کنند.
3- نقاشی های واقعی تر: هنگامی که ادراک، زبان، حافظه و توانایی های حرکتی ظریف بهبود می یابند واقعی گرایی در نقاشی بیشتر می شود هرچند با توجه به اینکه کودکان پیش دبستانی به تازگی بازنمایی عمق را شروع کرده اند هنوز نقاشی های آنها تحریف های ادراکی را شامل می شود.
منابع: - روان شناسی رشد (از تولد تا مرگ)، دکتر مهشید فروغان انتشارات ارجمند - رشد و شخصیت کودک، تألیف پاول هنری ماسن و همکاران، تر جمه: مهشید یاسایی، انتشارات ماد - روان شناسی رشد، تألیف لورا برک؛ ترجمه یحیی سید محمدی؛ انتشارات ارسباران - کارگاه روان شنا
******کپی برداری با ذکر منیع بلامانع است********